معرفی خانواده و فرزندان امام مجدد محمد بن عبدالوهاب النجدی رحمه الله.
معرفی خانواده و فرزندان امام مجدد محمد بن عبدالوهاب النجدی رحمه الله.
الحمدلله رب العالمین و درود بى پایان بر پیامبر ما محمد صلى الله عليه وسلم، وآله واصحابه، وهرکسى كه از او پیروی وهدایت می طلبد تا روز قیامت باشد.
و اما "منطقه نجد قبل از دعوت شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب (1115 - 1206 هـ.ق) ، رحمه الله ، مملو از شرک ، بدعت و كفريات و تقلید کورکورانه بر خلاف اصول اسلام بود. به همین دلیل است که امامان دعوت به رهبری امام محمد بن عبدالوهاب شروع به دعوت توحید و سنت و پرهیز از شرک، بدعت وكفريات، و علاوه بر آن ، آنها دانش كتاب وسنت را در بین مردم گسترش می دادند، بنابراین آنها برای آموزش توحید ، فقه ، حدیث ، تفسیر و زبان عربي ،درسهاى بسيار زيادى برگزار کرد.
فرزندان شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب تلاش و مجاهدت های فراوانی برای گسترش دین خدا و ابلاغ آن به مردم كردند، و آنها ده ها رساله علمی در این باره نوشتند و از قرن دوازدهم بسیاری از دانشمندان در بين آنها ظهور کردند، و هنگامی که کسی به (آل شیخ) منسوب شود، منظور آن خانواده شیخ محمد بن عبدالوهاب رحمه الله است که بزرگترین و مشهورترین خاندان نجد پس از خاندان حاکم (آل سعود) است، به دلیل تأثیر خوب آنها در انتشار فراخوان كتاب وسنت، وبه دلیل رهبری دینی و علمی در طول سه قرن ، که آخرین آن در عصر ما شيخ محمد ابراهيم، مفتی پادشاهی عربستان سعودی است. (1311 - 1389 هجری ) ، خداوند او را بیامرزد ، و مفتی فعلی عبدالعزیز آل شیخ حفظه الله است.
اين مقاله در مورد خانواده و فرزندان شیخ تحقیق گسترده ای در ترجمه آنها نیست ، بلکه تلاش بر اين است در معرفی خانواده و فرزندان شیخ اسلام وامام مجدد است، رحمه الله علیهم.
1 - پدربزرگش
شيخ سلیمان بن علی بن محمد بن احمد بن راشد النجدی:
عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام (1346-1423 هـ) در "دانشمندان نجد در هشت قرن" (1/127 / دوم. 2) گفت: او رئیس دانشمندان نجد است ، و او عالم ترین آنها است، بنابراین او یک مرجع عمومی براى علماى نجد است. واو از كسانى است كه قضاوت شهر عيينه در دست داشته است.
2 - پدرش
عبدالوهاب بن سلیمان بن علی بن محمد بن احمد بن راشد النجدی (متوفی 1153 ق):
عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام (1346-1423 هجری) در "دانشمندان نجد در هشت قرن" (1/128 / دوم. 2) گفت: یک دانشمند بزرگ وقضاوت منطقه عیینه را به مدت چهارده سال در دست داشت، اولین آن در سال 1125 هجری قمری بود، .... وتا سال 1139 هجری قضاوت مي كرد، وسپس به حریملا نقل مکان کرد ، وقضاوت منطقه حريملا نيز به مدت چهارده سال در دست داشت تا اینکه در سال 1153 هجری دار فانى را وداع گفت رحمه الله.
3 - مادرش:
عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام (1346-1423 هجری قمری) در "دانشمندان نجد در هشت قرن" (1/129) گفت: او دختر محمد بن اعزاز المشرف الوهیبی التمیمی است.
4- همسرش
الجواهر دختر محمد:
عبدالرحمن بن عبداللطیف آل شیخ در كتاب (علمای معروف نجد) ذكر كرده: كه ازدواج شیخ با او هنگامی که به شهرعیينه آمد در سال 1154 هجری قمری بوده است وگفت: الجوهره بنت عبدالله بن معمر که محمد بن سعود بن محمد مقرن در امان او فرود آمد وقتى از او درخواست کردند ، همانطور که ابن بشر مورخ در كتاب (1139هـ.ق) تاریخ خود ذکر کرده است ، که او عمه ى شاهزاده عثمان بن حمد بن معمر.
فرزندان شیخ رحمة الله علیه:
و شیخ محمد بن عبدالوهاب شش پسر دارد: علی ، حسین ، عبدالله ، ابراهیم ، حسن و عبدالعزیز، و دو نفر آخر در زمان زندگی پدرشان درگذشتند و او چهار دختر دارد كه از جملة فاطمه و ساره مى باشند.
فرزندان شیخ رحمه الله:
1 - حسین بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب (متوفی 1224 هـ.ق):
عبدالرحمن بن عبداللطیف آل شیخ (1332 - ...هـ) برای وی در كتاب"علمای مشهور نجد" نوشته است ومى گويد: او ازعالمان بزرگ است، شیخ حسین، فرزند شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب. وی در شهر درعيه متولد شد و در آنجا بزرگ شد و نزد پدرش شیخ محمد بن عبدالوهاب دانش وعلم آموزى كرد. وی در زمان امام عبدالعزیز بن محمد بن سعود قضاوت را در شهر درعية بر عهده گرفت، و او روز جمعه به مردم نمازجمعه در مسجد مسجد بزرگ درعيه واقع در محله الطريف واقع زیر منازل آل سعود در جهة غربی نماز می خواند، وباقى اوقات در مسجد البجیری امام بود ورحمه الله صوت بسيار بلندى داشت.
گروهی از وی از جمله دو پسرش شیخ علی بن حسین ، شیخ عبدالرحمن بن حسین ، شیخ احمد الوهیبی و شیخ سعید بن حجی ، از او كسب علم كردند. او در ربیع الاخر سال 1224 هجری قمری در یک بیماری وباء كه شهر درعيه به آن دچار شد از دنیا رفت ودر هنگام وفاتش پنج فرزند پسر داشت که از جمله: شیخ علی بن شیخ حسین ، شیخ عبدالرحمن بن شیخ حسین ، شیخ حمد بن شیخ حسین ، شیخ عبدالملک بن شیخ حسین و حسن بن شیخ حسین ، و نوه های او امروز به آل حسين معروف هستند، وأين نسبت به پدربزرگشان ، شیخ حسین بن شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب ، رحم الله علیهم است كه خداوند به او ونوه هايش وفرزندانش بركت ورحمت ببخشد.
2 - عبدالله بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب (1165 - 1242 هـ ق):
عبدالرحمن بن عبد اللطیف الشیخ (1332 - ... ه) در "علمای مشهور نجد" به او ترجمه کرد ومى گويد: او تنها دانشمند امام ، ثابت قدم، متقی است ، ومبارز متدین، ومجاهد ، با عزم راسخ وبا شهامت، که جانشین پدرش، شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب در ايام امام عبدالعزیز بن محمد بن سعود شد، وی در دانش آموختن و دعوت به توحید و به نشر آن و دفاع از آن با قلم و زبان ، استدلال و بیان آن زحمات بسيارى كشيد، عالمی بزگوار که پس از پدر، که دارای فتواهای صحیح و پاسخهای فراوان ،ومردم از همه روستاها و شهرهای نجد به سوى شیخ او روى مى آوردند.
این عالم بزرگ در سال 1165 هجری قمری به دنیا آمد و در كنار پدرش با تربیت دینی بزرگ شد و قرآن را حفظ كرد و سپس به در پیش بخواندن کتابهای مذاهب اسلامی شد، بنابراین او را در مذاهب اسلامی مهارت کرد، ، و بنابر این شناخت او در علم تفسیر ، عقاید و مبانی دین خيلى خوب بود ، ودر علم حدیث و معانی آن ، فقه و معانى آن ، ودر دستور زبان عربى تبهر پیدا کرد.
او در تمام عمرش را صرف علم ودانش كرد، وبا تلاش فروانش براى گسترش علوم شرعی اقدام كرد. بنابراین بسیاری از دانشمندان وعلماى اهل نجد از او كسب علم كردند. ، از جمله آنها به سه پسر او اشاره می کنیم: شیخ امام سلیمان ، شیخ عبدالرحمن ، شیخ علی و پسر برادرش ، شیخ عبدالرحمن بن حسن ، فرزند شیخ الاسلام محمد بن الوهاب ، شیخ علی ، برادرزاده وی ، شیخ حسین بن شیخ الاسلام محمد بن الوهاب ، شیخ محمد بن سلطان ، شیخ عثمان بن عبدالجبار بن شعبانه ، قاضی عبدالعزیز بن حمد بن ابراهیم الوهیبی التمیمی و شیخ احمد الوهیبی ساکن الاحساء ، شیخ عبدالعزیز بن حمد بن ناصر بن عثمان بن معمر ، صاحب كتاب (صاحب منحة القريب المجيب في الرد على عباد الصليب)، شیخ سعید بن حاجی ، شیخ جمعان بن ناصر ، و مسفر بن عبدالرحمن بن جعیلان ، و شیخ ابراهیم بن سیف و محمد بن شیخ عبدالله بن احمد بن عبدالقادر الاحسائی.
وی علاوه بر تدریس و نشر علم ودعوت به توحید و اسلام ، مرجع قضاوت پادشاهی عربستان در زمان امام عبدالعزیز بن محمد بن سعود و وپسرش امام سعود و پسرش امام عبدالله ، بنابراین او در آن زمان رئيس قضاوت بر عهده داشت و كتابهای زیادی تألیف كرد ، از جمله كتاب جواب أهل السنة النبوية في نقض كلام الشيعة والزيدية ، در اين كتاب او بر بعضى از اعتراضهاى مذهب زيديه بر دعوت یگانه پرستی را رچ کرده است وی با آن پاسخ داد، وغيره از مؤلفات بسيارى داشته است كه خىاوند متعال او را مورد رحمت ومغفرت خوى قرار دهد.
و او دروس ویژه ای داشت که امام سعود عبدالعزیز و پسرش امام عبدالله بن سعود در شهر درعيه در آن شرکت مى کردند و شاهزاده سعود بن امام عبدالعزیز بن امام محمد بن سعود بن محمد بن مقرن محمد بن مقرن او را همراه خود به مكه المكرمه برد. در زمان حيات پدرش امام عبدالعزیز _ خدا رحمتش کند _ و این در تاريخ ، هشتم ماه مبارک محرم ، 1218 سال هزار و دویست و هجده هجری قمري بوده است.
هنگامی که وی با شاهزاده سعود بن عبد العزيز وارد مکه مکرمه شد، نامه و پاسخی به سؤالهائي كه از او درباره معتقدهايشان شده بود جواب دادند، با اين حال او شجاع ونترس بود ، و او درايام جنگ درعیه در كنار باب البوجیری معروف ایستاد، شمشیر خود را به دست گرفت، وتا آخر جاودانه جنگید وبعد سقوط درعية وپایان جنگ محمد على باشا او پسرش عبچ الرحمن را با خود به مصر برد. در سال 1242 هجرى قمرى در مصر دار فاني را وداع گفتند.
3 - علی بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب (متوفی 1245 هـ ق):
عبدالرحمن بن عبداللطیف الشیخ (1332 - ... ه) برای وی در "علمای معروف نجد" اورا اين طورى معرفى کرده و مى گويد: او شیخ بزرگ علی بن شیخ الاسلام محمد بن عبد است الوهاب. وی در شهر درعية متولد و بزرگ شد. پدرش شیخ محمد بن عبدالوهاب ، دانش خود را به دست آورد و بر مسؤليت قضاوت عرضه شد ولكن قبول نكرد. شیخ عثمان بن عبدالله بن بشر در کتاب " عنوان المجد " پس از آنكه از فرزندان شیخ محمد بن عبدالوهاب و هر یک از آنها را ستود وبيان مى كند:
و اما علی ابن الشیخ عالمی با احترام و متدین با تقوا بود که از خدا می ترسید، ودر درعية براى او درباره زهد ضرب المثل مى زدند، و او درعلم فقه، تفسیر وعقيده عالمى متبهر بود. و فرزندان وی در خردسالى از دنيا رفتند به جز پسرش محمد که دانشمندی بزرگ ومعروف بوده است.
و هنگامی که ابراهیم بن محمد علی باشا شهر درعيه را به دست گرفت ، شیخ علی بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب را با کسانی که از خاندان شیخ بودند به مصر منتقل كرد و او در مصر ماند تا اینکه در آنجا درگذشت ، و اما پسرش محمد بن شیخ علی بن شیخ محمد بن عبدالوهاب او با پدرش نقل مکان نکرد ، بلکه در نجد زندگی کرد و در زمان امام ترکی بن عبد الله در شهر ریاض اقامت گزید. ، واو در پیش پسر عموی خود شیخ عبدالرحمن بن حسن بن شیخ الاسلام محمد بن عبدالوهاب درس خواند و وى دو پسر به نام های شیخ عبدالعزیز بن محمد و عبدالرحمن بن محمد را داشت
به احتمال زیاد شیخ علی ابن شیخ الاسلام محمد بن عبدالوهاب در سال 1245 هجری قمری در مصر درگذشت.
4- ابراهیم بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب (متوفی 1251 ق):
عبدالرحمن بن عبداللطیف آل شیخ برای او را اين طورى معرفى كرده است (1332 - ... ه) در "علمای معروف نجد" ، وی گفت: او شیخ ابراهیم بن شیخ الاسلام محمد بن عبدالوهاب است. وی در شهر درعيه متولد و بزرگ شد و نزد پدرش شیخ محمد بن عبدالوهاب درس خواند. شیخ عثمان بن بشر پس از آنكه از فرزندان شیخ محمد بن عبدالوهاب نام برد و هر یک را ستوده، وگفت:
در مورد ابراهیم ، من دیدم که او در تدریس حلقه قرآنى داشت ، اما قضاوت را به عهده نگرفت ، من در جوانی در پیش او کتاب توحید در سال 1224هجري قمرى را خواندم.
شیخ ابراهیم بن شیخ محمد بن عبدالوهاب فرزندی نداشت ، رحمت خدا بر او باشد.
5 - حسن بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب:
او در حيات پدرش از دنيا رفت.
6 - عبدالعزیز بن الشیخ محمد بن عبدالوهاب:
او در حيات پدرش از دنيا رفت.
7 - فاطمه بن شیخ محمد بن عبدالوهاب:
عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام (1346-1423 هجری قمری) در کتاب "علمای نجد در هشت قرن" (1/155 / ص. 2) گفت: دختران او چهار نفر هستند ، یکی از آنها فاطمه بنت شیخ محمد است.
او در اوایل قرن دوازدهم هجری قمری ، در اواخر عمر پدرش ، شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب به دنیا آمد و در سنین پیری نزد وی درس خواند، واو مانند خواهران و برادرانش در پیش پدرش علم را فرا گرفت. تا اینکه دانشمند زمان خود شدند، بنابراین منابع تاریخی وجود دارد که فاطمه رحمها الله تعالى او به زنان تعلیم می داد، ودر زمان سقوط شهر درعيه در سال 1233 هجری قمری به دست ابراهیم باشا بود که إبراهيم باشا در تخریب و کشتار مردم آن بدترین جنایتها مرتکب شد. واو گروهی از آنها ازجمله خلي تعداد زيادى از اعضاى خانواده ال سعود وال شيخ را همراه با خود به مصر برد ، و آنها در آنجا اقامت گزیدند ، و تعدادی از اعضای خانواده آل سعود و خانواده ال شیخ مجبور شدند شهر درعیه را ترک کنند و به دنبال یک کشور امان در مناطق همسایه بگردند. فاطمه بنت محمد بن عبدالوهاب در میان آنها بود ، که او با برادرزاده اش علی بن حسین بن محمد بن عبدالوهاب به كشور راس الخيمة هجرت كردند، به دلیل رابطه نزدیک بین آل سعود و قواسم در خلیج عربي به آنجا سفر كردند. سپس پس از حمله انگلیس به راس الخیمه ، فاطمه با برادرزاده اش علی بن حسین به عمان رفت و بنابراین فاطمه (صاحب هجرتين) است. يكى هجرت وی به راس الخیمه در ، سپس در مهاجرت دومش به سلطنة عمان.
فاطمه هنگامی که در عمان اقامت گزید ، تلاش کرد تا در میان مردم عمان كتاب وسنت را گسترش دهد ، و توحید خداوند خداوند متعال را به آنها بیاموزد.
هنگامی که شرایط سیاسی در نجد درست شد و دولت دوم سعودی توسط امام ترکی بن عبدالله در سال 1240 هجری قمری تأسیس شد ، فاطمه به همراه برادرزاده خود به ریاض بازگشت و در آنجا اقامت گزید و برادرزاده وی قضاوت شهر ریاض را بر عهده گرفت تا اینکه در حدود سال 1257 هجرى قمرى درگذشت، در حالی که عمه اش فاطمه در ریاض ماند تا اینکه درگذشت و در قبرستان عود به خاک سپرده شد، خداوند متعال او را بیامرزد ومورد رحمت خود قرار دهد.
8 - ساره بنت شیخ محمد بن عبدالوهاب:
عبدالله بن عبدالرحمن آل بسام (1346-1423 هجری قمری) در "دانشمندان نجد در هشت قرن" (1/155 / دوم. 2) گفت: نام دختر دوم او ساره است.
درباره ساره اختلاف است بعضها گفتند: که دختر او است وبعضها گفتند که نوه او ست.
ساره بنت علی بن محمد بن عبدالوهاب نوه شیخ اسلام محمد بن عبدالوهاب - رحمه الله علیه - است.
ساره به همراه خانواده اش به مصر برده شد، ودر آنجا نيز مشغول آموزش علم و تدریس بود و علاقه داشت كه اعتقاد صحیح و آموزش فقه وسنت را ياد بگیرد، این تأیید می کند که سارا بنت علی بن محمد در یک محیط علمی زندگی می کرد و او به دلیل انتقال از شهر خود درعيه به مصر یادگیری را متوقف نکرد. اما او همچنان به جستجوی دانش و تعلیم توحید و فقه به زنان ادامه داد. او علاقه مند بود کتاب ها از نسخهاى خطی را بدست آورد. این را آنچه از تفسیر صحیح مسلم توسط النووی ، قسمتهای یک و سه یافت شده است ، وبا یک عبارت نوشته شده است ، که می گوید: "این جلد توسط ساره بنت علی وقف شده است" این نسخهاى خطى در بخش نسخه های خطی دانشگاه اسلامی امام محمد بن سعود حفظ شده است.
کتابخانه ملی ملک فهد در ریاض نیز نسخه ای از قسمت دوم شرح المنهاج را که توسط محمدتقی الدین الفتوحی نوشته شده است ، نگهداری می کند.
عبدالرحمن بن عبداللطیف آل شیخ در "علمای معروف نجد" گفت: خداوند فرزندان او را برکت داد ، و آنها به تعداد زیادی رسیدند ، و این فرزندان مبارک همه از چهار پسر شیخ هستند. آنها شیخ علی ، شیخ حسین ، شیخ عبدالله و شیخ حسن هستند، و اما شیخ ابراهیم و شیخ عبدالعزیز ، فرزندان شیخ محمد بن عبدالوهاب ، هیچ فرزندی ندارند ، بنابراین شیخی که امروز حضور دارد از تبار چهار پسر شیخ محمد که در بالا ذکر کردیم.
نشر :